Nagrodę Nobla 2023 z fizyki otrzymali Pierre Agostini, Ferenc Krausz i Anne L’Huillier za "eksperymentalne metody generujące attosekundowe impulsy światła dla celów badania dynamiki elektronów w materii".
Badania tegorocznych noblistów wyjaśnia prof. Marcin Ziółek z Wydział Fizyki UAM:
"W uzasadnieniu komitet noblowski podał, że badacze ci przedstawili sposób na tworzenie niezwykle krótkich, attosekundowych impulsów światła. Dzięki temu naukowcy otrzymali narzędzia do odkrywania świata elektronów znajdujących się wewnątrz atomów i cząsteczek. Attosekunda to taki ułamek sekundy, w którym między jedynką a przecinkiem pojawia się siedemnaście zer. Mówiąc bardziej obrazowo, attosekunda jest tyle razy krótszych od sekundy, ile razy sekunda jest krótsza od wieku Wszechświata.
Mamy naturalne dążenie do zastanawiania się nad tym, co było dawno i co będzie w odległej przyszłości. Wielu badaczy, których reprezentują tegoroczni Laureaci, fascynują jednak również zjawiska, które zachodzą w przyrodzie w najkrótszych możliwych czasach. Aby obserwować coraz szybsze procesy, wynaleziono najpierw szybkie migawki aparatów, potem krótkie błyski lamp, a wreszcie ultrakrótkie impulsy laserowe.
Kiedy w 1999 roku Ahmed Zewail otrzymał Nobla w dziedzinie chemii za wykorzystanie ultrakrótkich laserowych impulsów femtosekundowych, doceniono metodę badań pozwalającą obserwować przebieg najszybszych możliwych reakcji chemicznych. W tym czasie laureaci tegorocznej nagrody Nobla pracowali już nad impulsami światła o trzy rzędy wielkości krótszymi (jedna attosekunda to jedna tysięczna femtosekundy), których metoda wytwarzania opierała się na oświetlaniu odpowiedniego materiału bardzo silnymi impulsami femtosekundowymi. Jak się okazało, te nowe, jeszcze krótsze impulsy, umożliwiły przesunięcie granicy naszego poznania do obserwacji procesów, które wcześniej wydawały się natychmiastowe lub niemożliwe do zmierzenia, jak na przykład czasy przejścia elektronów pomiędzy różnymi stanami w atomie, podczas których elektrony zmieniają swoją energię.
Prace tegorocznych noblistów utorowały drogę fundamentalnym badaniom w zakresie mechaniki kwantowej, oddziaływania światła z materią i fizyki nierównowagowej, a także potencjalnym wykorzystaniem fal świetlnych do manipulowania nośnikami ładunku szybciej niż trwa pojedynczy cykl światła. Czy za kolejne dwadzieścia lat okaże się, że uda nam się wytworzyć jeszcze krótsze impulsy i obserwować jeszcze szybsze zjawiska?"